(6)
بالا يالغان سۆزلگەندە
Q&A
سۇئال:
يېقىندىن بېرى، بالام يالغان سۆزلەيدىغان بولىۋالدى. «يالغانچىلىق – ئوغرىلىقنىڭ باشلىنىشى» دەيدىغان گەپ بار، بالامنىڭ بۇ يالغانچىلىقلىرىنىڭ يامانلىشىپ كېتىشىدن ئەنسىرەيمەن، قانداق قىلسام بولار؟
ياپونلۇق ئوقۇرمەن ئانا
上を向いて歩こう ― 坂本九
جاۋاب:
شۇنداق، بىزدە «يالغانچىلىق–ئوغرىلىقنىڭ باشلىنىشى» دەيدىغان گەپقۇ بار. بىراق، بارچە يالغانچىلىقنىڭ ئۇنچىلىك يامان بولۇپ كېتىشىمۇ ناتايىن.
دۇنيانىڭ ئىشلىرىدا تېگىشلىك يالغانلارمۇ بولۇپ تۇرىدۇ، ئىنسانلار جەمىئيىتىدە بىرمۇ يالغان قالمىسا، ياشىماق بەكلا قىيىنلىشىپ كېتىدۇ، شۇ ئەمەسمۇ؟!
بۇ جاھاندا يالغانچىلىق قىلىدىغىنى پەقەت ۋە پەقەت ئىنسانلار! ئىت-مۈشۈكلەرنىڭ يالغانچىلىق قىلىدىغىنىنى ھېچبىرئاڭلىمىدىم! ئۇندىن باشقا بوۋاقلارمۇ يالغاننىڭ نېمىلىكىنى بىلمەيدۇ.
يالغان سۆزلەش– ئەقلى ئىقتىدارنىڭ يېتىلىۋاتقانلىقنىڭ بەلگىسى. مۇشۇ مەنىدىن ئېيتقاندا، «يالغانچىلىق–ئوغرىلىقنىڭ باشلىنىشى» دىگەندىن كۆرە «يالغانچىلىق – ئادەم بولۇشنىڭ باشلىنىشى» دېگەن تۈزۈك.
يالغانلار ئىچىدە بەك ئەنسىرەپ كەتمىسەكمۇ بولىدىغان يالغانلارمۇ، چوقۇم دىققەت قىلمىساق بولمايدىغان يالغانلارمۇبار. بىراق، ئالدى بىلەن شۇنى مۇئەييەنلەشتۈرۈڭكى، بالىڭىز ھەقىقەتەن يالغان سۆزلەۋاتامدۇ،- يوق؟
چوڭلاربەزىدە ئۆزلىرى ئىشەنمىگەچكە ياكى بالىنىڭ دىگەنلىرىنى تولۇق ئېنىقلىماي تۇرۇپلا يەنە يالغان سۆزلەۋاتىسەن»،«يالغانلىقى مانا مەن دەپ تۇرمامدۇ؟» دىگەندەك گەپلەرنى دەيدۇ.
مەن نۇرغۇن بالىلارنىڭ راست گەپ قىلىۋاتسىمۇ، ئاتا–ئانىلىرىنىڭ يالغانغا چىقىرىۋەتكەنلىرى سەۋەبىدىن قەلبى يارىلانغانلىقىنى بىلىمەن. شۇنىڭ بىلەن چوڭلارغا نېمىلا دىسە بەرىبرى ئىشەنمەيدۇ دەپ ئويلايدىغان بالىلارنىڭ ئاز ئەمەسلىكىنىمۇ بىلىمەن.
بالىنىڭ دەۋاتقانلىرى يالغانمۇ-يوق؟ ئالدى بىلەن بالىنىڭ سەۋەبلىرىنى ئاڭلاپ بېقىڭ. يەنىلا ئىشنەلمىگۈدەك بولمىسىڭىز،يالغان دىيىشنىڭ ئىسپاتلىرىنى تېپىپ چىقىڭ.
ئۇنداقتا، بىر قانچە خىل يالغانلاريالغانلاربىلەن تونۇشۇپ چىقايلى.
(1)
ئۆز تەسەۋۋۇرلىرىنى خۇددى رىئاللىقتەك سۆزلەيدىغان يالغان
كىچىك بالىلارنىڭ ئۆزىنىڭ ئاجايىپ – غارايىپ تەسەۋۋۇرلىرى بىلەن رىئاللىقنىڭ پەرقىنى ئايرىيالماي قالىدىغان چاغلىرىمۇ بولىدۇ.
مەسلەن، «يېقىندا دېسنىيغا باردىم!» دىگەندەك ئۆز ئارزۇسىنى خۇددى بولغان رىئاللىقتەك سۆزلەيدۇ. ناۋادا بالىڭىزنىڭ دەۋاتقانلىرى مۇشۇ خىلدىكى «يالغانلار» بولسا، بۇنىڭدىن ئەنسىرىشىڭىز، تەنقىد قىلىپ يۈرۈشىڭىز پۈتۈنلەي ھاجەتسىز!«شۇنداقمۇ بالام ؟» دەپ ئاڭلاپ قويسىڭىزلا كۇپايە.
(2)
تەنقىدلەنمەسلىك ئۈچۈن يالغان سۆزلەش
ئەسكى ئىش قىلىپ بولۇپ «مەن قىلمىدىم!» دەپ تۇرىۋىلىش. بۇ خىل يالغان بالىلاردىلا ئەمەس، چوڭلاردىمۇ باربولۇپ، بۇ خىل يالغانلارغا چوقۇم دىققەت قىلمىساق بولمايدۇ. بۇخىل يالغانچىلىقنىڭ كۆپ قېتىم تەكرارلىنىشىنىڭ ئارقا كۆرۈنۈشىدىكى ماھىيەتلىك سەۋەبلىرى كۆپىنچە «زىيادە ئەيىپلەنگەنلىك» دىن ئىبارەت.
بۇ خىل ئەھۋالدا، سىز قانچە ئەيىپلىگەنسىرى ئەھۋال تېخىمۇ يامانلىشىدۇ. يەنى، بىرەر ئەسكى ئىش قىلپ قويۇپ يالغان سۆزلەيدۇ، ئەيىپلەنگەندىن كىيىن تېخىمۇ ئەسكى ئىش قىلىدۇ،- دە، بۇنى يوشۇرۇش ئۈچۈن يەنە يالغان سۆزلەيدۇ، نەتىجىدە تېخىمۇ ئەيىپلىنىدۇ…
ئەمەلىيەتتە، بۇ خىل بالىلار نېمە ئۈچۈن ئەسكى ئىش قىلىدۇ؟ – دىگەندە، كۆپ ئەيىپلىنىشتىن بالىدا روھى بېسىملار بولغانلىقىدىن ئىبارەت.
بۇ خىل روھى بېسىملار باشقا بالىلارنى بوزەك قىلىش، ئويۇنچۇقلىرىنى تارتىۋىلىش، ئاتا – ئانسىنىڭ يانچۇقىدىن پۇل ئوغۇرلاش قاتارلىق شەكىللەردە ئوتتۇرغا چىقىدۇ.بۇ ئەسكىلىكلەر تېزلا ئاشكارىلىنىپ قالىدىغانلىقتىن، يەنە قاتتىق ئەيىپلىنىدۇ. كۆڭۈل بىئاراملىقى تېخىمۇ ئاشقان بالا تېخىمۇ يامان ئىش قىلىپ سالىدۇ، قىلغان ئىشلىرى يەنە ئاشكارلىنىدۇ،-دە، تېخىمۇ تىل ئىشتىدۇ. ئەھۋال مانا مۇشۇنداق!
بۇ ھەقىقەتەن ئادەمنى ئەنسىرىتىدىغان يالغان بولۇپ،بۇ خىل ئەھۋالدا ئاتا – ئانا بولغۇچى بالىغا تۇتقان پوزىتسىيەسىنى ئاز-تولا ئۆزگەرتىشكە توغرا كېلىدۇ.
يەنى، بالىڭىز يالغان سۆزلىگەندە، بالىنى ئەيىپلىمەڭ. ئالدى بىلەن بالىلارنى ئۆزىنىڭ قىلغان ئىشىنى سەمىمىيلىك بىلەن دىيەلەيدىغان ھالەتنى شەكىللەندۈرۈش زۆرۈر.
بالىڭىزدىن نېمە ئىشلىقىنى سورىساقلا راست گېپىنى دەپ كېتىشى ناتايىن. بۇنداق چاغلاردا «راست گېپىڭنى قىلغىن» دەپ قانچە قېتىم سورىغىنىڭىزدا، ناۋادا، راستىنى ئېيتىپ قالغان بولسا«راستىڭنى ئېيتقىنىڭ ياخشى بولدى» دەپ بالىنىڭ بۇ راستچىللىقىنى مۇئەييەنلەشتۈرۈڭ ھەم بارغانسىرى راست گېپىنى دىيەلەيدىغان بولغاندىلا، ئاندىن نورمال تەنقىدنى ئېلىپ بارسڭىز بولىدۇ.
يەنى، بالىنى ئەيىپلەشكە ئالدىرىمايلى، بالا ئالدى بىلەن خاتالىقلىرىنى ئەنسىرىمەستىن، قورقماستىن دىيەلەيدىغان بولسۇن، شۇ چاغدا خاتالىقىنى مۇۋاپىق تەنقىدلىسەك بولىدۇ.
يالغان سۆزلەش-ئۆزخاتالىقلىرىغا، گۇناھلىرىغا يۈزلىنەلمەسلىك، ئېتىراپ قىلالماسلىق دىگەنلىك.
ئۆزخاتالىقلىرىغا يۈزلىنەلمەسلىك –غورورنىڭ ئۈستۈنلىكىدىن بولماستىن، ئۆزىگە بولغان ئىشەنچنىڭ تۆۋەنلىكىدىن، خالاس!
ئۆزىگە ئىشىنىدىغان كىشىلەر–ئۆز خاتالىقىنى، گۇناھلىرىنى ئېتىراپ قىلالايدۇ. ئەكسىچە، ئۆزىگە ئىشەنمەيدىغانلار خاتالىقىنى ئىتىراپ قىلىشنى كىشىلىك قىممىتى تۆۋەنلەپ كەتكەنلىك دەپ قارايدۇ.
خاتالىقلارغا، بولمايدىغان ئىشلارغا چوقۇم«بولمايدۇ!» دىيىش بىلەن بىرگە، بالىلارغا خاس تىرىشچانلىقىنى،غەيرەتلىرىنى، ياخشى، ئارتۇق تەرەپلىرىنى بالىغا يەتكۈزۈش بالىنىڭ ئۆزىگە بولغان ئىشەنچىنى يېتىلدۈرۈش قەتئى زۆرۈر.
بالىغا يالغان سۆزلىسە بولمايدىغانلىقىنى ئۈگىتىش بىلەن بىرگە، بالىنىڭ يالغان سۆزلىشىگە زادى نېمە سەۋەپ بولغانلىقىنى، يالغانچىلىقىغا سەۋەپ بولغان يوشۇرۇن مەنبەنى ئىگەللەش بەكمۇ مۇھىم.
ئاخىرىدا، ھەر ۋاقىتتىكىدەك تۆۋەندىكى ئەمەلىي مىسال بىلەن سۆزىمىزنى ئاخىرلاشتۇرىمىز:
ئاپىسى قىزچاقنىڭ قولىدا ئۆزى كۆرۈپ باقمىغان قېرىنداشنى كۆرۈپ قالدى.
-قىزىم، بۇ قېرىنداش نەدىن كەلدى؟
-بۇرۇنمۇ بار ئىدىغۇ ئاپا!
-ئۇنداق ئەمەستۇ قىزىم؟
-تېپىۋالدىم،راستىنلا…
-قىزىم، ماڭا راستىنى دەپ بىرىڭ، راستىنلا تېپىۋالدىڭىزمۇ؟
-ئاپا، راستىنى دەي. دوستۇمنىڭ قېرىندىشى… بەك چىرايلىق كۆرۈنۈپ ئەپ ساپتىمەن…
-شۇنداقمۇ؟ راست گەپ قىلغىنىڭىز بەك ياخشى بولدى قىزىم!
تامام
******************************
「 大好き! が伝わるほめ方&叱り方 」
ـ ناملىق كىتابتىن تەرجىمە قىلىندى
تەرجىمىدە رەيھان ئابلەت
21/07/2020 5:00 چۈشتىن بۇرۇن
ھارمىغايسىز. مەن دەل بۇ مەسىلىگە يولۇققانتىم. ئوغلۇم بىزنىڭ خاپا بولىشىمىزدىن قورقۇپ مەن قىلمىدىم دەپ يالغان سۆزلەيدىغان بولىۋالدى. مەن ئۇنى كۆرۈپ كىچىك قىزىممۇ مەن ئەمەس دەپ ئىتراپ قىلماسلىقنى ئۈگىنىۋالدى.
مەن كىچىكىگە يالغان گەپ قىلسىڭىز بۇرنىڭىز ئۆسۈپ كىتىدۇ دىسەم، گەپ قىلىپ بولۇپلا بۇرنۇم ئۆستىما دەپ بۇرنىنى سىلايدۇ.
ئەمما ئاكىسى. ئاپا بۇرۇن ئۆسۈشمۇ بىر يالغان گەپ تۇرسا دەپ مىنى بەك ئوسال قىلدى
21/07/2020 11:08 چۈشتىن بۇرۇن
بۇ ئىنكاسنى ئوقۇۋىتىپ بالىلىرىڭىزنىڭ ئوماقلىقىغا كۈلمەي تۇرالمىدىم:-) بالىلار بەك ئەقىللىق ھە، نېمىنى دىيىش نېمىنى دىمەسلىكنى يۈز-خاتىرە قىلماستىن سەمىمىزگە سەپ تۇرىدۇ.